Pi­še: Vlaj­ko Ću­la­fić


U cje­li­ni uzev, Me­mo­a­ri voj­vo­de Ga­vra Vu­ko­vi­ća ni­je­su isto­ri­o­graf­sko dje­lo, ali je­su obim­na i po­u­zda­na gra­đa za isto­ri­ju Cr­ne Go­re, u to­ku naj­ma­nje tri de­ce­ni­je (1874–1903) ko­je su, sa vi­še sta­no­vi­šta, iz­u­zet­no zna­ča­jan pe­ri­od u raz­vo­ju cr­no­gor­ske dr­ža­ve i dru­štva.
Po­sli­je pr­vih mje­ra ko­je su u us­po­sta­vlja­nju vla­sti u pod­lov­ćen­skoj Cr­noj Go­ri pred­u­zi­ma­li i spro­ve­li vla­di­ke iz ku­će Pe­tro­vi­ća, te i, mno­go agil­ni­je i od­luč­ni­je, pr­vi svje­tov­ni vla­dar iz iste ku­će, knjaz Da­ni­lo, vri­je­me i okol­no­sti uči­ni­le su da naj­ve­ći dio to­ga po­sla bu­de oba­vljan u to­ku vla­da­vi­ne Da­ni­lo­vog na­sljed­ni­ka, knja­za, i kra­lja, Ni­ko­le I Pe­tro­vi­ća (1860–1918), ko­ji je, ujed­no, i po­sljed­nji vla­dar iz ove di­na­sti­je. Isto­ri­ja Cr­ne Go­re (i Br­da) u tom pe­ri­o­du kr­ca­ta je ve­o­ma bur­nim i zna­čaj­nim do­ga­đa­ji­ma. Na usta­nič­ke bor­be za oslo­bo­đe­nje od osman­ske vla­sti ko­je su vo­đe­ne u Her­ce­go­vi­ni i Va­so­je­vi­ći­ma (1875–76), na­sta­vljen je rat sa Tur­skom (1876), a po­tom i bor­be za oslo­bo­đe­nje Nik­ši­ća i Ba­ra (1877), a na Ber­lin­skom kon­gre­su, 1878. go­di­ne, Cr­na Go­ra je, sa zna­čaj­nim te­ri­to­ri­jal­nim pro­ši­re­nji­ma kao plo­dom nje­nih po­bje­da u po­me­nu­tim rat­nim su­ko­bi­ma, pri­zna­ta kao dr­ža­va. Ali ta, rat­na, stra­na ta­da­šnje cr­no­gor­ske isto­ri­je, sa­mo je je­dan njen seg­ment. Upo­re­do sa ra­to­va­nji­ma za oslo­bo­đe­nje dav­no po­ro­blje­nih dje­lo­va srp­ske ze­mlje i pro­ši­re­nje dr­žav­ne te­ri­to­ri­je, mo­ra­le su se vo­di­ti že­sto­ke bor­be na di­plo­mat­skom po­lju ka­ko u mi­rov­nim pre­go­vo­ri­ma ne bi bi­lo iz­gu­blje­no ono što je u bor­ba­ma, uz ve­li­ke žr­tve, do­bi­je­no. Isto­vre­me­no, kao što je i na­pri­jed re­če­no, mo­ra­lo se in­ten­ziv­no ra­di­ti na sve­stra­nom pre­po­ro­du Cr­ne Go­re iz­nu­tra: na pla­nu dr­žav­ne upra­ve i us­po­sta­vlja­nja prav­nih re­gu­la, pri­vred­nom i eko­nom­skom ja­ča­nju ze­mlje, voj­noj or­ga­ni­za­ci­ji, pro­svje­ti, kul­tu­ri, zdrav­stvu, in­fra­struk­tu­ri, drum­skom, po­štan­skom i te­le­graf­skom sa­o­bra­ća­ju, tr­go­vi­ni, pro­do­ru stra­nog ka­pi­ta­la, iden­ti­fi­ka­ci­ji i is­ko­ri­šća­va­nju pri­rod­nih re­sur­sa i mno­go če­mu dru­gom što joj je ne­do­sta­ja­lo a bez če­ga je bio ne­za­mi­sliv ži­vot jed­ne dr­ža­ve. Sve to pra­ti­le su iz­u­zet­no krup­ne pro­mje­ne u svi­je­sti i du­hu Cr­no­go­ra­ca, u nji­ho­vom mo­ra­lu, na­či­nu ži­vo­ta, shva­ta­nji­ma, obi­ča­ji­ma...
Voj­vo­da Ga­vro je, re­ci­mo i na kra­ju, su­dje­lo­vao u sve­mu to­me, bio ne­po­sred­ni svje­dok, i bud­ni i pro­nic­lji­vi po­sma­trač: i kao uče­snik rat­nih su­ko­ba, i kao di­plo­ma­ta, i kao čo­vjek dvo­ra i ve­o­ma bli­zak go­spo­da­ru, i kao sin zna­me­ni­tog va­so­je­vić­kog voj­vo­de i cr­no­gor­skog se­na­to­ra Mi­lja­na Vu­ko­va, i kao vr­stan i sve­stran in­te­lek­tu­a­lac i po­li­glo­ta, i kao do­bar po­zna­va­lac i lju­di i ži­vo­ta u Cr­noj Go­ri, ali ne sa­mo u njoj, i kao ra­ci­o­na­lan i ana­li­ti­čan čo­vjek, te su nje­go­va svje­do­če­nja i za­pa­ža­nja, nje­go­ve ana­li­ze i op­ser­va­ci­je, ne­za­o­bi­la­zno šti­vo u iz­u­ča­va­nju tog pe­ri­o­da isto­ri­je ne sa­mo Cr­ne Go­re.
Za­vr­ši­mo ovo uvod­no slo­vo jed­nim pa­su­som iz ne­kro­lo­ga ano­nim­nog auto­ra, ko­ji je, po­vo­dom voj­vo­di­ne smr­ti, pod na­slo­vom „Umro je voj­vo­da Ga­vro“, ob­ja­vi­la „Slo­bod­na mi­sao“, u bro­ju 309, od 5. av­gu­sta 1928. go­di­ne (str. 5), ko­ji gla­si:
„O voj­vo­di Ga­vru Vu­ko­vi­ću, kao dr­žav­ni­ku Cr­ne Go­re, go­vo­ri­će oni ko­ji bu­du pro­u­ča­va­li vla­da­vi­nu kra­lja Ni­ko­le. Od sa­vre­me­ni­ka on je za­pa­žen kao po­li­ti­čar tre­zve­nih mi­sli, vješt i do­vi­tljiv di­plo­ma­ta ko­ji je umio u vi­še pri­li­ka da ko­ri­sti svo­joj ze­mlji. Znao je da pro­zre po­lo­žaj, da osje­ti tre­nu­tak i da se pre­ma pri­li­ci ori­jen­ti­še. Po­zna­vao je la­ko svo­ju oko­li­nu, umio je da oci­je­ni lju­de i ni­je se va­rao, što je ri­jet­ka oso­bi­na Cr­no­go­ra­ca. U svo­jim rad­nja­ma po­stu­pao je hlad­no i ne­pri­stra­sno. Kao čo­vjek bio je do­bra sr­ca, bla­ge na­ra­vi. Bio je uvi­jek fi­gu­ra ugla­đe­nih ma­ni­ra, re­zer­vi­san i ri­jet­ke ozbilj­no­sti, do­sto­jan svo­ga ime­na. Dr­žao se je mu­dro u svim mi­je­na­ma po­li­tič­kog ži­vo­ta i osta­jao na po­treb­noj vi­si­ni. Ču­vao je svoj ugled i ni­kad ni­je za­bo­ra­vljao na oba­ve­ze. Svje­stan i mi­sa­on ra­dio je još u po­sled­njim da­ni­ma sta­ro­sti da se po­mo­ću pe­ra svo­joj sre­di­ni i svo­me vre­me­nu odu­ži. On je svoj ži­vot sma­trao kao dug svo­joj ze­mlji i sta­rao se je da ne osta­ne du­žan pred nje­nom isto­ri­jom“.
Vje­ru­je­mo da će i ovo iz­da­nje voj­vo­di­nih me­mo­a­ra bi­ti od vi­še­stru­ke ko­ri­sti u sa­gle­da­va­nju i afir­ma­ci­ji isti­ne o Cr­noj Go­ri i Cr­no­gor­ci­ma u pe­ri­o­du na ko­ji se me­mo­a­ri od­no­se.
KRAJ